Негатыўныя наступствы санкцый супраць беларускіх калійных удабрэнняў для глабальнай харчовай бяспекі

Рэспубліка Беларусь неаднаразова ўздымала пытанне аб тым, што санкцыі да беларускіх калійных удабрэнняў, уключаючы незаконную забарону Літвы на транзіт беларускага калію, ствараюць пагрозу голаду ў свеце і забеспячэнню глабальнай харчовай бяспекі. Памятныя запіскі Беларусі па гэтым пытанні апублікаваныя ў якасці афіцыйных дакументаў Генеральнай Асамблеі ААН (А/76/513, А/76/677, а/77/809).

Аднак Літва працягвае заяўляць пра нібыта нязначны ўнёсак Беларусі ў глабальную харчовую бяспеку, нягледзячы на долю Беларусі ў сусветным гандлі калійнымі ўдабрэннямі, якая была да 2022 года каля 20%.

Недахоп калійных удабрэнняў у выніку абмежавальных мер у дачыненні да беларускага калію прывёў да іх дэфіцыту на сусветных рынках і падаражэння, адпаведна, скарачэння іх выкарыстання, зніжэння ўраджайнасці і росту коштаў на прадукты харчавання. Асабліва небяспечная сітуацыя, здольная перарасці ў маштабны голад, складваецца ў найменш развітых краінах свету.

Гэтыя высновы зробленыя аўтарытэтнымі міжнароднымі арганізацыямі і агенцтвамі.
1. У аналітычных цыдулках мэтавай групы ААН па рэагаванні на глабальныя крызісы па харчаванні, энергетыцы і фінансах, створанай Генеральным сакратаром ААН А.Гутэрышам, якія апублікаваныя 13 красавіка 2022 г. і 8 чэрвеня 2022 г., адзначана, што разам Беларусь і Расійская Федэрацыя экспартуюць прыкладна пятую частку сусветных удабрэнняў. Страта паставак удабрэнняў з Расійскай Федэрацыі і Беларусі прывялі да росту цэн на ўдабрэнні хутчэй, чым цэн на прадукты харчавання. Многія фермеры, і асабліва дробныя землеўладальнікі, вымушаныя скарачаць вытворчасць, паколькі неабходныя ім ўдабрэнні становяцца даражэй збожжа, якое яны прадаюць. З-за гэтай  праблемы з удабрэннямі сусветная вытворчасць прадуктаў харчавання ў 2023 годзе, магчыма, не зможа задаволіць попыт. Пры гэтым адзначаецца, што кожны другі чалавек ва ўсім свеце залежыць ад сельскагаспадарчай прадукцыі, у якой выкарыстоўваюцца ўдабрэнні.
2. Сумесныя рэкамендацыі ФАО і СГА для краін «Вялікай дваццаткі» глабальныя рынкі ўдабрэнняў і палітыка " ад 14 лістапада 2022 г. :
 — цэны на ўдабрэнні ў свеце істотна выраслі;
 — росту коштаў спрыяе скарачэнне іх паставак на сусветныя рынкі. Экспарт калійных ўдабрэнняў з Беларусі рэзка знізіўся з 3,62 млн.тон у першым квартале 2021 года да 1,95 млн. тон у першым квартале 2022 года. Статыстыка імпарту за апошнія месяцы сведчыць, што скарачэнне паставак з Беларусі паскорылася;
 — на Афрыку прыпадае ўсяго 3-4% сусветнага выкарыстання ўдабрэнняў, з якіх прыкладна 50% выкрыстоўваюцца для важных таварных культур. Такім чынам, скарачэнне выкарыстання ўдабрэнняў будзе мець сур'ёзныя наступствы, уключаючы падрыў харчовай бяспекі некаторых аграрных супольнасцяў;
 — неабходна прыкласці ўсе намаганні, каб міжнародны гандаль ўдабрэннямi заставаўся адкрытым для задавальнення ўнутранага і глабальнага попыту.
3. Артыкул міжнароднага даследчага інстытута харчовай палітыкі (IFPRI) ад 9 лістапада 2022 г. :
 — у выніку санкцый экспарт беларускіх калійных ўдабрэнняў знізіўся з 9,1 млн. тон (1 снежня 2021 г.) да 3,9 млн. тон (1 снежня 2022 г.);
 — імпарцёры калійных ўдабрэнняў могуць адмаўляцца ад закупак у Беларусі праз дадатковыя выдаткі і рызыкі, звязаныя з вядзеннем бізнэсу з падсанкцыйнымі краінамі.
4. Артыкул Сусветнага банка ад 5 студзеня 2023 г. :
 — сусветныя кошты калійных ўдабрэнняў склалі 562 даляры. ЗША за тону па стане на 1 снежня 2022 г.у параўнанні з 221 дал. ЗША за тону па стане на 1 студзеня 2022 г.
 — экспарт калійных ўдабрэнняў з Беларусі скараціўся больш чым на 50% праз абмежаванне на выкарыстанне тэрыторыі ЕС для транзіту. У прыватнасці, Літва спыніла выкарыстанне сваёй чыгуначнай сеткі для транспарціроўкі беларускага калію ў порт Клайпеда, які звычайна апрацоўвае 90% беларускага экспарту.
5. Рэкамендацыі Камітэта па эканамічных, сацыяльных і культурных правах ААН па трэцім дакладзе Літвы ў гэты камітэт ад 3 сакавіка 2023 г. :
 — Камітэт па-ранейшаму занепакоены нядаўнімі мерамі, прынятымі дзяржавай-удзельніцай, якія перашкаджалі транспартоўцы калію з Беларусі, прызначанага для трэціх краін Афрыкі і Лацінскай Амерыкі, што прывяло да недахопу ўдабрэнняў і негатыўна адбілася на харчовай бяспецы ў гэтых краінах;
 — Камітэт рэкамендуе дзяржаве-ўдзельніку перагледзець гэтыя нядаўнія меры, якія ўплываюць на цэны на ўдабрэннi і харчовую бяспеку ў трэціх краінах.

Гэта далёка невычэрпны спіс падобных публікацый.

У 2021 годзе Беларусь і Расія амаль у роўных долях забяспечвалі больш за 40% прапановы калію, 35,9% пакрывала Канада і 5,8% – ЗША.

Доля Беларусі ў сусветным гандлі калійнымі ўдабрэннямi ў 2022 годзе скарацілася да каля 9%. Удзельная вага Расіі — да 16,4%. У выніку выпадзення аб'ёмаў з Беларусі і Расіі адначасова назіраўся рост цэн на калійныя ўдабрэннi.

Такім чынам, санкцыі, уведзеныя супраць калійнай галіны Беларусі, сталі адной з асноўных прычын істотнага росту коштаў на ўдабрэнні ў 2022 годзе, як следства – рэзкага падаражэння гатовых прадуктаў харчавання.

Так, цана на хлорысты калій у Бразіліі ў 2022 годзе дасягала гістарычнага максімуму ў памеры 1200 даляраў ЗША за тону. Наступствы гэтага шоку яшчэ доўга адчувалі на сабе міжнародныя пакупнікі бразільскай сельскагаспадарчай прадукцыі, калі цана на асобныя віды гатовых прадуктаў харчавання павысілася да 5 разоў.

У 2023 годзе ў сярэднім, згодна з красавіцкім прагнозам Сусветнага банка, сусветная цана на калійныя ўдабрэнні адкаціцца да 475 дал. за тону, у 2024 годзе — да 425 дал. Аднак цэны на калійныя ўгнаенні і ў 2023 годзе, і ў 2024 годзе будуць вышэйшыя за 2021 год (перыяд увядзення абмежавальных мер у дачыненні да беларускага калію).

Нагадаем, што па дадзеных Сусветнага банка, сусветныя цэны на калійныя ўдабрэнні на 1 студзеня 2022 г. складалі 221 дал. ЗША за тону. Нягледзячы на некаторае падзенне коштаў, даступнасць для фермераў па-ранейшаму знаходзіцца на нізкім узроўні.

Найбольш пакутуюць ад санкцый уразлівыя краіны.

Доля Беларусі на рынках калійных ўдабрэнняў Афрыкі скарацілася ў 2022 годзе з 41,7% да 2,8%. Калі ў 2021 годзе Беларусь паставіла ў Афрыку каля 632 тыс.тон калію ў 30 краін кантынента, то ўжо ў 2022 годзе пастаўлена каля 30 тыс. тон у 6 краін. Такія краіны, як Замбія, Зімбабвэ, Камерун, Кенія, Рэюньён, Танзанія забяспечваліся выключна беларускімі ўдабрэннямi. Шэраг краін, у ліку якіх Габон, Кот-Д'Iвуар, Мадагаскар, Малаві, Сенегал, Сьера-Леонэ, на 50% сваю патрэбу ва ўдабрэннях закрывалі за кошт беларускага калію.

Паводле нашых разлікаў на аснове дадзеных ФАО, амаль поўнае знікненне Беларусі з пераліку пастаўшчыкоў калію ў 2022 годзе прывяло да падзення ўраджаю збожжавых у Афрыцы на 16,1%.

У 2023 годзе пастаўкі ў Афрыку цалкам паралізаваныя праз дзеянні Літвы.

Нявызначанасць, якая шырока распаўсюдзілася сярод удзельнікаў калійнага рынку і сумежных галін у дачыненні да паставак калійных ўдабрэнняў з Беларусі, стварае рызыкі разбуральных наступстваў для ланцужкоў сельскагаспадарчых паставак і харчовай бяспекі па ўсім свеце.

Дэфіцыт калію на міжнародным рынку немагчыма папоўніць ў кароткатэрміновым перыядзе: складана хутка павялічыць бягучы аб'ём вытворчасці дзеючых вытворцаў, уваход «новых гульцоў» патрабуе істотных фінансавых і часавых выдаткаў. Будаўніцтва новай шахты займае мінімум 5-7 гадоў з моманту прыняцця рашэння і да атрымання першай тоны прадукту.

Такім чынам, калі харчовы крызіс бягучага перыяду звязаны з адсутнасцю доступу да ўдабрэнняў, то ў наступныя гады ён можа быць звязаны з адсутнасцю харчавання. Пра гэта неаднаразова заяўляў Генеральны сакратар ААН А.Гутэрыш.

Варта ўлічваць, што прагназуецца рост насельніцтва свету. Па дадзеных экспертаў ААН, у бліжэйшыя 30 гадоў чакаецца рост насельніцтва свету амаль на 2 млрд.чалавек – з цяперашніх 8 млрд. да 9,7 млрд. чалавек у 2050 годзе, а ў сярэдзіне 2080-х гадоў можа дасягнуць піка колькасці амаль у 10,4 млрд. чалавек.

З ростам сусветнага насельніцтва будзе назірацца далейшы рост спажывання калію ў сувязі са скарачэннем і збядненнем ворных зямель і ростам наяўных даходаў у краінах, якія развіваюцца. Гэта выкліча дэфіцыт сусветнай прапановы калійных ўдабрэнняў.

Беларусь заўсёды ўносіла істотны ўклад у забеспячэнне глабальнай харчовай бяспекі, але незаконныя аднабаковыя прымусовыя меры ў дачыненні да Беларусі ставяць на мяжу голаду насельніцтва ў уразлівых краінах і вядуць да харчовай небяспекі ў краінах-ініцыятарах такіх мер.

Беларусь у чарговы раз настойліва заклікае задзейнічаць патэнцыял ААН у дачыненні да Літвы для таго, каб яна адмовілася ад палітычных маніпуляцый, злоўжывання сваім транзітным становішчам і вярнулася да выканання сваіх міжнародных абавязкаў.

Заклікаем адмовіцца ад прымянення аднабаковых прымусовых мер, якія не толькі супярэчаць міжнародным абавязкам, у тым ліку ў рамках выканання парадку дня ў галіне ўстойлівага развіцця на перыяд да 2030 года, але і ідуць у разрэз з палажэннямі Статута ААН і адпаведных рэзалюцый ГА ААН.

Версія для друку